سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه پایدار ایران 1402

عنوان فارسی مطالعه:

سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه پایدار ایران-1402

عنوان انگلیسی مطالعه:

Optimal and Thrifty Sustainable Food Baskets of Iran-2023

سابقه و هدف: سبد غذایی مطلوب ابزاری علمی و قوی برای تدوین سیاســت­های غذا و تغذیه، برنامه­ریزی­های اجرایی و ارزشیابی عملکرد برنامه‌ها در جهت تأمین امنیت غذایی و حفظ سلامت تغذیه­ای جامعه است. مطالعه حاضر در قالب یک پژوهش مقطعی با هدف الف) بازنگری سبد غذایی مطلوب برای جامعه ایرانی 1392 بر پایه اصول نظام غذا و تغذیه پایدار – به­ عنوان راهنمایی برای سیاست­گذاری در حوزه غذا و تغذیه – و ب) تدوین سبد غذایی مطلوب پایدار و مقرون به ­صرفه ایران 1402 – به­ عنوان ابزاری ضروری در مطالعات و برنامه­ ریزی در حوزه رفاه و حمایت اجتماعی – انجام شد.
مواد و روش‌ها: پس از اخذ نظرات صاحب ­نظران و ذی ­نقشان از حوزه­ های مختلف، داده­ های گزارش بررسی الگوی مصرف مواد غذایی و وضعیت تغذیه­ ای خانوار و فرد در کشور در سال 98-1397 و اطلاعات پیمایش هزینه –درآمد خانوار مرکز آمار ایران به­ عنوان ورودی­ های مدل بهینه (مقدار واقعی مصرف گروه­های غذایی توسط مردم، سهم کمی اقلام غذایی، متوسط و طیف قیمت گروه­های غذایی، مقادیر مورد نیاز انرژی، درشت مغذی‌ها و ریزمغذی ها) و همچنین جدول ترکیبات غذایی ایران استفاده شدند. انرژی، پروتئین و مواد مغذی برای گروه­های سنی و جنسی بر اساس آخرین مراجع WHO/FAO  تعریف شد؛ به­ طوری­که 100٪ نیاز به انرژی در سبد غذایی مطلوب و دست کم 95٪ نیاز به انرژی و 80% نیاز به مواد مغذی کلیدی برای سبد غذایی مطلوب مقرون به ­صرفه (B₂, Vit. A, Fe, Ca) پوشش داده شود. ملاحظات راهنماهای غذایی ملی و بین­المللی با هدف ارتقاء سلامت و پیشگیری از بیماری­ها عبارت بودند از: چربی 30-15٪؛ کربوهیدرات 75-55٪؛ پروتئین 15-10٪؛ اسید چرب اشباع کمتر از 10٪؛ قندهای ساده کمتر از 10٪ انرژی؛ مجموع گروه سبزی و میوه بیش از 400 گرم. Solver به عنوان افزونه ای از برنامه Excel، برای بهینه سازی مقادیر سبد غذایی مطلوب و مقرون به صرفه مورد استفاده قرار گرفت. به­منظور اعمال ملاحظات پایداری، دو شاخص زیست محیطی ردپای آب و ردپای کربن برای سبدها محاسبه گردید.
یافته‌ها‌: مقادیر پیشنهادی سرانه مواد غذایی (گرم در روز) برای سبد غذایی مطلوب ایران-1402 عبارتند از: نان 290؛ برنج 70؛ ماکارونی 25؛ حبوبات و مغزها 30؛ سیب زمینی 70؛ سبزی­ها ؛ میوه­ها 200؛ گوشت قرمز 30؛ گوشت سفید (مرغ و ماهی) 60؛ تخم مرغ 40؛ لبنیات 300؛ روغن­های گیاهی مایع 35 ؛ قند و شکر 30. از میان ریزمغذی­های کلیدی، ریبوفلاوین و ویتامین A بیشتر از مقدار مورد نیاز و آهن و کلسیم در محدوده 85-80% نیاز تامین می‌شوند. سبد غذایی مطلوب طراحی­ شده برای سال 1402 در مقایسه با سبد غذایی مطلوب سال 1392، 5% ردپای آب و 2% ردپای کربن کمتری دارد. اندک افزایش پایداری زیست محیطی سبد غذایی مطلوب سال 1402 نسبت به سبد سال 1392، به ­طور عمده ناشی از کاهش سهم گوشت­ ها، میوه و برنج و افزایش سهم حبوبات بوده است. افزایش میزان لبنیات یکی از دلایلی است که پایداری زیستی سبد غذایی مطلوب جدید را محدود کرده است.
نتیجه گیری: تغذیه صحیح و کافی حق انسان و پیش نیاز توسعه همه جانبه و پایدار جامعه است. سبدهای غذایی مطلوب و سبدهای غذایی مقرون‌به‌صرفه گامی بزرگ به سوی آینده‌ای سالم‌تر و مرفه‌تر برای همگان است. چگونگی تدوین و اجرای سیاست­ها و برنامه­ های غذا و تغذیه در سطح کلان و اثرات و پیامدهای آن در سطح خانوار و فرد، در قالب یک برنامه جامع و مدون، به­طور مداوم باید ارزیابی و رصد شود.