سنجش میزان کارایی نظام سلامت و عدالت در سلامت جمهوری اسلامی ایران
این گزارش به ارزیابی کارایی و عدالت در نظام سلامت ایران میپردازد. در بخش کارایی، ناکارایی منابع، ضعف مدیریتی و کیفیت پایین خدمات، مهمترین چالشها شناخته شدند. بر اساس نتایج، برخی استانها و بخشها کارایی کمتری دارند و بهبود آن نیازمند اصلاح ساختارها و فرآیندها است. در محور عدالت، نابرابریهای سلامت بیشتر ناشی از عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند فقر، تحصیلات پایین و محرومیت جغرافیایی است. گزارش با بررسی سیاستهای قبلی و تحلیل شاخصها، راهکارهای متنوعی برای ارتقای عدالت و کارایی ارائه میدهد و بر لزوم پایش مستمر، استفاده بهینه از منابع و همکاری بینبخشی برای توسعه پایدار سلامت تأکید میکند.

مقدمه
سلامت بهعنوان یکی از بنیادیترین شاخصهای توسعه انسانی و پیشنیاز تحقق عدالت اجتماعی، همواره جایگاه ویژهای در سیاستگذاری کلان کشورها دارد. افزایش مداوم هزینهها، محدودیت منابع مالی، رشد تقاضا برای خدمات سلامت و پیچیدگیهای مدیریتی، نظام سلامت ایران را با چالشهای متعددی مواجه ساخته است. در این میان، دو مسئله مهم یعنی کارایی و عدالت در سلامت، بیش از پیش ضرورت بررسی و اصلاحات هدفمند را آشکار کردهاند. ناکارایی و هدررفت منابع، نه تنها مانع تحقق اهداف سلامت ملی میشود، بلکه موجب میگردد فرصتهای عادلانه برای دسترسی به خدمات سلامت با کیفیت برای آحاد جامعه کاهش یابد. از سوی دیگر، نابرابری در سلامت و دسترسی به خدمات بهویژه در مناطق محروم و گروههای آسیبپذیر، میتواند پیامدهای جدی اجتماعی و اقتصادی به همراه داشته باشد. در چنین بستری، نیاز به پژوهشهای جامع برای سنجش میزان کارایی و عدالت در نظام سلامت ایران بیش از هر زمان دیگری احساس میشود تا بر پایه شواهد و اطلاعات دقیق، سیاستها و برنامههای اصلاحی تدوین و اجرا گردد.
روش کار
این مطالعه ملی با هدف ارزیابی کارایی و عدالت در نظام سلامت جمهوری اسلامی ایران و ارائه راهکارهای ارتقای آن انجام شد. پروژه پژوهشی در دو محور اصلی «کارایی» و «عدالت» طراحی و به چندین زیرپروژه تقسیم گردید تا هر بخش از ابعاد نظام سلامت را بهصورت تخصصی و جزئی مورد بررسی قرار دهد.
در محور کارایی، ابتدا شاخصها و معیارهای مرتبط با عملکرد نظام سلامت در سطح ملی و استانی شناسایی شد. دادههای لازم از منابع آماری ملی و بینالمللی گردآوری و با استفاده از مدلها و روشهای کمی و کیفی مانند تحلیل پوششی دادهها، مقایسه کارایی استانها، بیمارستانها و بخشهای مختلف نظام سلامت انجام شد. همچنین از پنلهای خبرگان و نظر تخصصی کارشناسان حوزه سلامت برای اعتبارسنجی و تحلیل نتایج بهره گرفته شد.
در محور عدالت، مطالعه با مرور مفاهیم و شاخصهای عدالت آغاز شد و سپس با تجزیه و تحلیل دادههای مربوط به شاخصهای مرگومیر، وضعیت عدالت در سلامت در مناطق مختلف کشور مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین سیاستها و برنامههای اجرا شده در حوزه عدالت سلامت، بهویژه در کاهش نابرابریها، مورد تحلیل محتوایی و فرایندی قرار گرفت. مسائل اجتماعی تأثیرگذار بر سلامت نیز در قالب مطالعات ترکیبی و مشارکت گروههای ذینفع بررسی و جمعبندی شد.
در نهایت، تمامی اطلاعات و یافتهها با رویکردی یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفت و بر مبنای آن، راهکارها و پیشنهادهای سیاستی برای ارتقای کارایی و عدالت تدوین شد.
یافتهها
مطالعات انجامشده در محور کارایی نظام سلامت نشان داد که بخش قابل توجهی از منابع سلامت در کشور بهدلیل ناکارایی در فرآیندها و ساختارها هدر میرود. مهمترین عوامل ناکارایی شامل ضعف در مدیریت منابع انسانی و مالی، ساختارهای مدیریتی پیچیده و ناکارآمد، ترکیب نامناسب خدمات سلامت، کیفیت پایین مراقبتها، استفاده نامناسب از دارو و تجهیزات و در برخی موارد فساد اداری بوده است. بررسیها همچنین نشان داد که میان استانهای مختلف و حتی بین بیمارستانها، تفاوت چشمگیری در میزان کارایی وجود دارد؛ برخی استانها با وجود منابع کمتر، کارایی بالاتری نسبت به استانهای برخوردار داشتهاند و بالعکس.
در محور عدالت سلامت، نتایج حاکی از وجود نابرابریهای چشمگیر در دسترسی و بهرهمندی از خدمات سلامت در کشور است. عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند سطح درآمد، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، محل سکونت (شهری یا روستایی)، محرومیت جغرافیایی، وضعیت اقتصادی-اجتماعی خانواده، و جنسیت از مهمترین متغیرهای تأثیرگذار بر سطح عدالت در سلامت شناسایی شد. همچنین، شاخصهای مرگومیر نوزادان، کودکان و گروههای آسیبپذیر در برخی مناطق کشور بالاتر از میانگین کشوری بود که نشاندهنده اثرگذاری نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی بر پیامدهای سلامت است.
علاوه بر این، ارزیابی سیاستهای اجرا شده برای کاهش نابرابریها و افزایش عدالت سلامت نشان داد که در بسیاری موارد، به دلیل نبود نظام پایش دقیق و یکپارچه، اثربخشی سیاستها کمتر از میزان مورد انتظار بوده است. با این حال، تجربه برخی برنامههای موفق، مانند توسعه زیرساختهای سلامت در مناطق محروم و اصلاح برخی نظامهای بیمهای، بیانگر تاثیر مثبت مداخلات هدفمند و شواهدمحور است.
در نهایت، شاخصهای کلیدی برای پایش کارایی و عدالت در سلامت استخراج و معرفی شد تا مبنای طراحی داشبورد ملی برای پایش مستمر وضعیت نظام سلامت کشور قرار گیرد.
نتیجهگیری
بر اساس یافتههای این مطالعه، ارتقای کارایی و عدالت در نظام سلامت ایران نیازمند انجام اصلاحات ساختاری و فرآیندی مبتنی بر شواهد، پایش مستمر شاخصها و همکاری فراگیر بین بخشهای مختلف است. برای بهبود کارایی، مدیریت اثربخش منابع، بهینهسازی فرآیندهای اجرایی، ارتقای کیفیت خدمات و تقویت شفافیت و پاسخگویی ضروری است. در حوزه عدالت، باید به عوامل ریشهای اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر سلامت توجه ویژهای شود و سیاستهای فراگیر برای کاهش نابرابریها و تقویت دسترسی عادلانه به خدمات سلامت در کل کشور اجرا گردد.
تحقق این اهداف، نیازمند تعهد و اراده قوی مدیریتی، تخصیص بهینه منابع، توسعه نظامهای اطلاعاتی کارآمد و همچنین مشارکت فعال ذینفعان و جامعه است. اجرای دقیق راهکارهای پیشنهادی این گزارش، میتواند مسیر دستیابی به توسعه پایدار سلامت، رفاه اجتماعی و ارتقای سطح سلامت برای همه اقشار جامعه را هموار کند.
ارسال نظر