سلامت مهاجران درجمهوری اسلامی ایران، استراتژی‌های گسترش پوشش خدمات سلامت برای مهاجران

پناهندگان در میان حساس‌ترین اقشار آسیب‌پذیر جهان قرار دارند. کنوانسیون 1951 پناهندگان و پروتکل 1967 آن از اولین اقدامات سازمان‌یافته جهانی برای کمک به حفاظت از آنها می­باشد (1). «پناهنده شخصی است که به دلیل ترس موجه از آزار و اذیت به دلیل نژاد، مذهب، ملیت، عضویت در یک گروه اجتماعی خاص یا عقاید سیاسی مجبور به ترک خانه خود شده است و قادر  یا مایل به بازگشت به کشور مبدأ خود نمی‌باشد (2). سازمان ملل متحد پناهنده را به‌عنوان "کسی که کشور محل سکونت معمول خود را بدون توجه به دلیل مهاجرت یا وضعیت قانونی تغییر می‌دهد" تعریف می‌کند (3، 4). در سال 2020، 82.4 میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل آزار و اذیت، درگیری، خشونت، نقض حقوق بشر، یا سایر رویدادهایی که باعث اختلال نظم عمومی مجبور به نقل‌مکان شده‌اند، از جمله پناهندگان (26.4 میلیون نفر)، پناهجویان (4.1 میلیون نفر)، آواره‌های درون‌مرزی در سراسر جهان (48.0 میلیون نفر)، ونزوئلایی آواره در خارج از کشور (3.9 میلیون نفر) (4). پناهجویان ورودی به ایران به دلیل درگیری‌های اخیر در افغانستان در سال 2021 افزایش‌یافته‌اند. افراد موردتوجه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ایران (2021) در شکل 1 نشان‌داده‌ شده‌اند. (5)

شکل 1. گروه‌های هدف UNHCR در ایران، 1400

مهاجران ممکن است بر اساس دلایل مهاجرت، فرایندهای مهاجرت، یا وضعیت بهداشتی جامعه کشور مبدأ (مثلاً سطوح پایین واکسیناسیون) نیازهای بهداشتی مختلفی داشته باشند که در کشور مقصد رایج نباشد. مسائل بهداشتی مهاجران در مراحل مختلف فرایند مهاجرت اولویت‌بندی متفاوتی دارند. مشکلاتی مانند واکسیناسیون، بیماری‌های واگیر (6) بیماری‌های تنفسی (7)، آسیب‌های ناشی از جنگ و درگیری (8)، مشکلات سلامت روان (9) در اوایل ورود به کشور مقصد، و مدیریت بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های غیرواگیر (10)، و دسترسی به خدمات بهداشتی (11) در سال‌های بعدی مهاجرت رایج‌ترین چالش‌های بهداشتی آن­ها هستند.

دسترسی مهاجران به خدمات بهداشتی تحت‌تأثیر موانع و عوامل مختلفی از جمله پیشرفت و پایداری نظام سلامت، سیاست‌های مهاجرت، بهره‌وری و عملکرد سیستم سلامت، بحران‌های اقتصادی، کمک‌های مالی، سطح تحصیلات، سواد سلامت مهاجران، نیروی کار آموزش‌دیده بهداشتی و... بسیاری موارد دیگر قرار دارد. ترس از شناسایی و فقدان مجوز قانونی برای دسترسی به طرح‌های بهداشتی، پس از موانع مالی، از موانع اصلی برای مهاجران و پناهندگان می‌باشد. در ایران دسترسی مهاجران قانونی و غیر قانونی از لحاظ حقوقی محدود نشده است اما تنها  گروه اندکی نزدیک به 150 هزار نفر  از مهاجران تحت پوشش بیمه هستند و موانع گوناگونی دسترسی آنها را متاثر می­کند در ادامه راهکارهای گسترش دسترسی و پوشش مهاجران را که از تجربیات موفق کشورهای دنیا به دست آمده است مشاهده می نماییم.

مجموعه‌ای از توصیه‌ها برای پوشش مؤثر خدمات بهداشتی و درمانی برای مهاجران در ایران بر اساس تجارب موفق جهان ارائه شد. اجرای الگوی ارائه خدمات ترکیبی و شش راهبرد مذکور به‌نظام سلامت ایران کمک خواهد کرد تا توانمندی بیشتری در مراقبت از سلامت مهاجران داشته باشد. تعدادی از استراتژی‌های پیشنهادی شامل اصلاح فرایندهای موجود است. از جمله راهبردهای 2، 3 و 6. برخی از مواردی که  می‌تواند با کمترین هزینه موردتوجه باشد عبارت‌اند از:  انعطاف‌پذیری در دریافت حق بیمه و عدم پرداخت مشترک برای حق بیمه، مالیات و مجوز کار. این گزارش مجموعه‌ای از استراتژی‌ها را فهرست کرده است که سیاست‌گذاران می‌توانند در طراحی مجدد فرایندهای مرتبط برای تصحیح سیستم‌های معیوب استفاده کنند.