عنوان فارسی مطالعه:

شناسایی خلأهای دانشی در مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت و چالش‌های مرتبط در ایران؛ ۲۰۲۳

عنوان انگلیسی مطالعه:

Identifying knowledge gaps in social determinants of health and related challenges in Iran; 2023

چکیده مطالعه:

مقدمه:

عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت (SDH)، عناصر غیرپزشکی‌ای هستند که تأثیر بسزایی بر سلامت، رفاه و کیفیت زندگی افراد دارند. شرایطی که افراد در آن متولد می‌شوند، رشد می‌کنند، زندگی می‌کنند، کار می‌کنند و پیر می‌شوند، به‌همراه مجموعه‌ای گسترده از نیروها و نظام‌هایی که بر این شرایط اثرگذارند، به‌عنوان عوامل اجتماعی سلامت شناخته می‌شوند. این عوامل تأثیر قابل‌توجهی بر نابرابری‌های سلامت دارند؛ یعنی تفاوت‌های ناعادلانه و قابل پیشگیری در وضعیت سلامت درون و میان کشورها. پژوهشی مقطعی در کشورهایی با سطوح مختلف رشد اقتصادی نشان داد که چگالی پزشک، نابرابری درآمدی، میزان تحصیلات و فقر از عوامل کلیدی اجتماعی مؤثر بر سلامت هستند. این عوامل منجر به نابرابری‌های سلامت و تفاوت‌های چشمگیر در امید به زندگی میان گروه‌های اجتماعی و اقتصادی درون و بین کشورها می‌شوند. پژوهشی در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ نشان داد که حدود ۴۰٪ از عوامل قابل‌تغییر مؤثر بر سلامت ناشی از عوامل اجتماعی و اقتصادی‌اند، ۳۰٪ به رفتارهای سلامت مربوط می‌شود، ۲۰٪ به مراقبت‌های بالینی و ۱۰٪ به عوامل محیطی فیزیکی. اهمیت این مسئله منجر به شکل‌گیری مفهوم عوامل اجتماعی مؤثر بر عدالت در سلامت (SDHE) و تدوین چارچوب اجرایی برای پایش SDHE شد. پژوهشگران و سیاست‌گذاران در سطح جهان باید متعهد شوند که در حوزه SDH با یکدیگر همکاری کنند و منابع بین‌بخشی را برای طراحی مداخلاتی به‌منظور ارتقاء سلامت جمعیت به‌اشتراک بگذارند. در صورت پرداخت نظام‌مند و اولویت‌دهی به SDH، بستن شکاف سلامت در یک نسل دست‌یافتنی خواهد بود.

روش مطالعه:

مطالعه حاضر از نوع مقطعی و چندمرحله‌ای بوده و به بررسی فعالیت‌های پژوهشی مراکز تحقیقاتی عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت (SDH) در ایران، شناسایی شکاف‌های دانشی و تعیین اولویت‌های پژوهشی پرداخته است. این مطالعه در سه فاز تکمیلی انجام شد: تحلیل پروژه‌های پژوهشی (فاز A)، تحلیل کتاب‌سنجی مقالات منتشرشده (فاز B)، و شناسایی شکاف‌های دانشی و اولویت‌های پژوهشی از طریق نظرسنجی از خبرگان (فاز C).

یافته‌ها:

از مجموع ۷۵۹ پروژه پژوهشی تأییدشده گردآوری‌شده از ۲۹ مرکز تحقیقاتی، ۷۹ پروژه مرتبط با سلامت روان، ۵۳ پروژه در زمینه بیماری کووید-۱۹، ۳۵ پروژه به بهبود سازمانی، ۳۳ مورد درباره سبک زندگی، ۳۰ مورد مرتبط با سرطان‌ها، ۲۶ پروژه در زمینه تغذیه، ۲۴ پروژه درباره سلامت و بارداری، ۲۲ مورد در حوزه حمایت اجتماعی و رفاه، ۲۳ مورد آسیب‌های اجتماعی، ۱۹ پروژه در خصوص اعتیاد، ۱۸ پروژه درباره دانش، نگرش و عملکرد (KAP) و ۱۸ پروژه مربوط به طراحی ابزار و اعتبارسنجی آن‌ها بودند. در مجموع، ۵۸۹۲ مقاله از ۳۵ مرکز تحقیقاتی با استفاده از جستجو در پایگاه PubMed استخراج و با نرم‌افزار VOSviewer تحلیل شد. کلیدواژه‌های پرتکرار عبارت بودند از: کووید-۱۹، مرور سیستماتیک، فراتحلیل، افسردگی، اضطراب، کیفیت زندگی، شیوع، سلامت روان و بارداری. همکاری بین‌مرکزی نیز در قالب ۱۱ خوشه با ۸۲ مرکز دیگر گزارش شد. بودجه سالانه مراکز پژوهشی SDH برای پایش عوامل اجتماعی در سطح جمعیت و اجرای مداخلات مرتبط ناکافی بوده و همین عامل به تمرکز بر موضوعات محدودتر و جمعیت‌های قابل‌دسترس‌تر منجر شده است.

نتیجه‌گیری:

تفاوت قابل توجهی بین موضوعاتی که پژوهشگران مراکز تحقیقاتی SDH آن‌ها را اولویت می‌دانند و پروژه‌های تأییدشده مراکز وجود دارد. علل این ناهماهنگی می‌تواند شامل روش‌های رتبه‌بندی موضوعات پژوهشی، شیوه انتخاب گروه هدف مطالعات، نحوه ارزیابی مراکز تحقیقاتی و معیارهای متفاوت در دانشگاه‌ها باشد. این مطالعه با هدف کمک به بازنگری در جهت‌دهی پژوهش‌ها و تخصیص منابع بر مبنای شواهد انجام شده است.