چگونه می توان مسائل اجتماعی مرتبط با نظام سلامت را کاهش داد؟

بررسی سیر تحولات نظام سلامت کشور نشان می‌دهد که این نظام در طول چهار دهه گذشته دست به اصلاحات مختلفی زده است به‌نحوی‌که تقریباً هر ده سال یک‌بار یک اصلاح اساسی و بزرگ در نظام سلامت کشور روی‌داده است: در سال 1354 سازمان تأمین اجتماعی؛ در سال 1364 شبکه‌های بهداشت؛ در سال 1374 بیمه خدمات درمانی؛ در سال 1384 برنامه پزشک خانواده، ارجاع و بیمه سلامت؛ و در سال 1393 نیز طرح تحول سلامت. اگرچه این اصلاحات دستاوردهای مهمی داشته‌اند و در بسیاری از موارد ارتقادهنده سطح سلامت افراد بوده‌اند، اما باید دید آیا تمامی این سیاست‌ها و اصلاحات توانسته‌اند به اهداف سلامت‌محور خود دست یابند یا اینکه برخلاف انتظار منجر به مجموعه‌ای از مسائل-ازجمله مسائل اجتماعی - در نظام سلامت شده‌اند؟ مسائل اجتماعی پدیده غیر فردی، واقعی، نسبی، قانونمند و قابل کنترل هستند که طرح و شناسایی علمی آن‌ها مستلزم وجود یک واحد اجتماعی مشخص و اندیشمند است که با تعامل گروهی، جهت ارتقای آن اقدام شود (1).

مسائل اجتماعی و رشد آن‌ها از یک عامل خاص تبعیت نمی‌کند. معمولاً چندین عامل باعث به وجود آمدن چندین مسئله می‌شود و از رابطه علت و معلولی پیچیده‌ای تبعیت می‌کنند. هرچند اکثر مشکلات اجتماعی انواعی تکراری در طول نسل‌های مختلف هستند اما چنان‌که مشاهده می‌شود برخی از این انواع در برخی نسل‌ها اهمیت بیشتری پیداکرده است و حتی برخی از انواع این مسائل در نسل‌های بعدی زاده شده‌اند. در حال حاضر اعتیاد، طلاق، خشونت خانگی، فرار از منزل، اقدام به خودکشی، زنان خیابانی و افراد دارای اختلالات جنسی بیشترین مسائل اجتماعی کشور را تشکیل می‌دهند (2).

عوامل زیادی در بروز مسائل اجتماعی دخالت دارند. اما اگر از منظر کارکرد گرایانه به جامعه بنگریم به نظر می‌رسد مسائل اجتماعی درنهایت ناشی از کج کارکردی‌های خرده نظام‌های اجتماعی است. به‌بیان‌دیگر خرده نظام‌های اجتماعی نظام سلامت منطقاً می‌توانند در بروز مسائل اجتماعی دخالت داشته باشند. مطالعات حوزه مسئله شناسی مسائل اجتماعی عموماً بر خرده نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تأکید کرده‌اند. اما اینکه هر یک از خرده نظام‌های درونی این نظام‌ها می‌توانند چه نقشی در بروز مسائل اجتماعی داشته باشند کمتر مورد توجه قرارگرفته است. در این میان اختلال نظام سلامت به‌عنوان یکی از خرده نظام‌های اجتماعی در بروز مسئله‌های اجتماعی مؤثر واقع‌شده است. هدف از این خلاصه سیاستی شناسایی مسائل اجتماعی مرتبط با نظام و سلامت و ارائه راهکارهای سیاستی است.

• هرچند که مسائل اجتماعی مقوله‌های چندعاملی هستند، اما سیاستگذاران نظام سلامت از طریق حاکمیت درون بخشی و رهبری بین بخشی می‌توانند این مسائل را به طور چشمگیری کاهش دهند و پیامدهای آن را برای جامعه و نظام سلامت کم اثر و بی اثر کنند.
• سیاستگذاران باید در نظر داشته باشند که سیاست‌های تدوین شده، شیوه اجرای این سیاست‌ها و بازخورد گرفتن‌های دوره‌ای از نتایج این سیاست‌ها می‌تواند به طور چشمگیری مسائل اجتماعی نظام سلامت را کاهش داده و آن‌ها را مدیریت کند.
• نظام سلامت به‌عنوان یک خرده نظام اجتماعی با اتخاذ سیاست‌های نادرست و یا اجرای نادرست سیاست‌ها می‌تواند باعث ایجاد مسائل اجتماعی شود و به دنبال آن مسائل اجتماعی دیگری را ایجاد کند و درنهایت هدف غایی نظام سلامت که همانا تحقق عدالت در سلامت است را به مخاطره جدی بیفکند. البته، مسائل اجتماعی تک عاملی نیستند و سایر خرده نظام‌ها نیز می‌توانند بر ایجاد این مسائل اجتماعی سلامت دامن بزنند. پس از ایجاد مسائل اجتماعی مرتبط با هر خرده نظام، باید منتظر پیامدهای آن بر جامعه بود. این پیامدها در حوزه بسیار گسترده‌تری نمود پیدا می‌کنند و می‌توانند سایر ابعاد زندگی فرد را در برگیرند. شناخت مسائل اجتماعی در خرده نظام‌های اجتماعی و مدیریت آن‌ها، می‌توان انتظار داشت نشاط، سلامت اجتماعی و نهایتاً سرمایه اجتماعی و رفاه اجتماعی جامعه افزایش یابد و نظام سلامت نیز در راستای تحقق عدالت و توسعه پایدار گام بردارد.