.png)
تدوین و اجرای پروتکل سنجش تاثیر ویژگی های محله ها بر سالمندی سالم(سلامت جسمانی، روانی و شناختی سالمندان)
این مطالعه با هدف طراحی و اجرای پروتکلی برای ارزیابی تأثیر ویژگی‌های محله‌ها بر سالمندی سالم (سلامت جسمانی، روانی و شناختی سالمندان) انجام می‌شود. شواهد نشان می‌دهند عواملی نظیر وضعیت اجتماعی-اقتصادی، دسترسی به فضاهای سبز و استرس‌های محیطی، بر سلامت سالمندان تأثیر دارند. با توجه به رشد سریع جمعیت سالمند در ایران و نبود ابزارهای مناسب، این طرح به دنبال تدوین و آزمایش پروتکلی ملی است.
عنوان فارسی:
تدوین و اجرای پروتکل سنجش تاثیر ویژگی های محله ها بر سالمندی سالم(سلامت جسمانی، روانی و شناختی سالمندان)
عنوان انگلیسی:
Developing and implementation of a protocol to measure the impact of neighborhood characteristics on healthy aging(Physical, mental and cognitive health of the elderly)
خلاصه ضرورت اجرای طرح
ارتباط بین محیط های محله و سالمندی سالم به طور فزاینده ای از طریق مطالعات دانشگاهی پشتیبانی می شود. بر اساس شواهد موجود؛ عواملی مانند وضعیت اجتماعی-اقتصادی، پیاده‌روی، دسترسی به فضاهای سبز، سرمایه اجتماعی و عوامل استرس‌زای محیطی همگی نقش مهمی در شکل‌دهی به سلامت و رفاه سالمندان دارند. با وجود اینکه جامعه ایرانی در حال حاضر در «پنجره فرصت جمعیتی» قرار دارد اما پیش بینی ها نشان می دهد تا سال ۱۴۳۰ جمعیت سالمندان ایران به ۳۲.۱ درصد خواهد رسید. از این رو با عنایت به عدم وجود ابزاری معتبر برای سنجش تاثیر محله ها بر سالمندی سالم، در این مطالعه به دنبال تدوین پروتکلی ملی برای این امر می باشیم.
انتظار می رود بکارگیری این پروتکل برای سنجش تاثیر محله ها بر سلامت سالمندان منجر به اتخاذ راهکارهایی برای برقراری عدالت در برخورداری سالمندان از خدمات و امکانات مورد نیاز گردد.
انتظار می رود بکارگیری این پروتکل برای سنجش تاثیر محله ها بر سلامت سالمندان منجر به اتخاذ راهکارهایی برای برقراری عدالت در برخورداری سالمندان از خدمات و امکانات مورد نیاز گردد.
خلاصه روش اجرا و شیوه های تحلیل
این مطالعه دارای هشت فاز خواهد بود:
فاز اول:
این فاز دارای سه گام خواهد بود و برای حصول اهداف اول و دوم (طراحی پرسشنامه ارزیابی وضعیت محله ها از نظر سالمند دوستی، طراحی پرسشنامه ارزیابی وضعیت سلامت سالمندان) انجام خواهد شد. گامهای این فاز به شرح ذیل می باشند:
گام اول:
ابتدا اقدام به بررسی متون علمی در پایگاههای داده ای داخلی و خارجی شامل PubMed, Springer, Web of sciences, Science Direct, Scopus و پایگاه Google scholar خواهد شد تا ابزارها و پرسشنامه های موجود در زمینه موضوع مطالعه شناسایی شوند. پس از جمع بندی مطالعات، اقدام به تهیه دو پیش نویس پرسشنامه (پرسشنامه نظرخواهی از سالمندان جهت ارزیابی وضعیت محله های دوستدار سالمند و پرسشنامه ارزیابی وضعیت سلامت سالمندان) خواهد شد.
گام دوم:
در این گام نظرخواهی از خبرگان برای بررسی ابعاد و محتوای پیش نویس پرسشنامه ها تهیه شده انجام خواهد شد. از تکنیک دلفی برای امتیازدهی و جمع بندی پرسشنامه ها استفاده خواهد شد. برای این منظور پیش نویس ها تا سه دور برای خبرگان ارسال خواهد شد تا بیشترین میزان توافق بر روی محتوای پرسشنامه ها برسیم.
گام سوم:
در این گام بررسی پایایی و روایی دو پرسشنامه انجام خواهد شد. بر این اساس ابتدا روایی محتوای ابزار با نظر سنجی از متخصصان حوزه سلامت سالمندان و حوزه شهری ارزیابی خواهد شد. پایایی ابزار نیز بر اساس آزمون test – retest استفاده خواهد شد.
فاز دوم
این فاز برای حصول هدف سوم یعنی "تعیین روشهای مناسب برای انتخاب محله ها، نمونه گیری سالمندان و انتخاب حجم نمونه" انجام خواهد شد و دارای سه گام می باشد:
گام اول:
ابتدا اقدام به تهیه آمار و داده های مربوط به تعداد سالمندان در هریک از مناطق و محله ها (در صورت امکان) به تفکیک سن و جنسیت از مرکز آمار ایران و همچنین معاونت بهداشت دانشگاههای علوم پزشکی مستقر در شهر تهران خواهد شد.
گام دوم:
اقدام به مرور مطالعات و پروتکل های مشابه در پایگاههای داده ای ملی و بین المللی خواهد شد تا اطلاعاتی از شیوه های نمونه گیری مناسب موجود به دست آید.
گام سوم:
پس از یافتن شیوه های موجود در مطالعات مشابه خارجی و داخلی؛ اقدام به تشکیل جلسه ای با حضور اعضای تیم پژوهش و بویژه همکاران آماری و ایپدمیولوژیست خواهد شد تا مناسبترین شیوه انتخاب شود.
فاز سوم
این فاز به منظور حصول هدف چهارم یعنی "تعیین شیوه های بهینه جمع آوری داده ها از جامعه مورد مطالعه" انجام خواهد شد. گامهای این فاز به شرح ذیل می باشند:
گام اول:
در این گام شیوه تامین نیروی انسانی لازم برای تکمیل پرسشنامه ها با هم اندیشی اعضای تیم و همچنین مرور شیوه های مناسب بکار گرفته شده در پروژه های مشابه تعیین خواهد شد.
گام دوم:
در این گام لازم است در خصوص چگونگی آموزش تکمیل پرسشنامه ها تصمیم گیری شود. بدیهی است میزان بودجه موجود در انتخاب شیوه آموزش موثر خواهد بود. دو سناریو با توجه به بودجه موجود عبارتند از: الف) آموزش حضوری و ب) آموزش آنلاین
گام سوم:
در این گام در خصوص نحوه مراجعه به محله ها برای تکمیل پرسشنامه ها تصمیم گرفته خواهد شد. برای این منظور دو سناریوی احتمالی عبارتند از:
سناریوی اول: مراجعه به مکان های حضور سالمندان در محله ها شامل مساجد، پارک ها، داروخانه ها، درمانگاهها، سرای محله ها، فروشگاههای محلی و منازل
سناریوی دوم: برگزاری رویداد اجتماعی-فرهنگی در محله با همکاری شهرداری
فاز چهارم
این فاز برای حصول هدف پنجم یعنی شیوه مناسب مدیریت داده ها (چگونگی ثبت داده ها، ذخیره سازی، پاکسازی داده ها) انجام خواهد شد.خواهد شد که تا حد ممکن با استفاده از شیوه هایی نظیر آموزش جامع کاربران و کنترل کیفی و ورود داده ها به صورت الکترونیکی از حجم خطاها کاسته شود.
فاز پنجم
این فاز به منظور حصول هدف ششم یعنی تعیین نحوه تحلیل داده های سالمندان و محله ها با رویکردی نابرابری های سلامت انجام خواهد شد. در این فاز پس از مشورت با متخصصان آماری و اپیدمیولوژی در خصوص مناسب ترین روش تحلیل داده ها تصمیم گیری خواهد شد.
فاز ششم
در این فاز با توجه به تمامی فازها و گام های طی شده و مستندات ثبت شده اقدام به تدوین پروتکل خواهد شد. بدیهی است پس از تدوین و ارسال پیش نویس اولیه پروتکل برای تمامی اعضای تیم مطالعه؛ اقدام به تشکیل دو تا سه جلسه جهت رفع نمودن نواقص و تکمیل و نهایی سازی پروتکل خواهد شد.
فاز هفتم
در این فاز به اجرای پروتکل طراحی شده در یکی از محله های تهران اقدام خواهیم نمود تا قابلیت اجرای آن مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور ابتدا بطور تصادفی اقدام به انتخاب یکی از محله ها خواهد شد. سپس بر اساس آمار سالمندان ملحه مورد نظر؛ اقدام به تعیین حجم نمونه می گردد. با توجه به اینکه تعداد سالمندان در تهران ۱۳۲۰۰۰۰ نفر می باشد و تعداد محله های شهر برابر با ۳۷۶ محله است لذا بطور میانگین در یک محله حدود ۳۴۰۰ نفر سالمند خواهیم داشت که بر اساس فرمول کوکران؛ حجم نمونه برای اجرای پایلوت طرح ۳۴۸ نفر خواهد؛ پس از تعیین حجم نمونه و نحوه گرآوری داده ها؛ دو پرسشنامه طراحی شده از طریق مراجعه به محله مورد نظر تکمیل خواهد شد.
فاز هشتم
در این فاز بر اساس نقایص شناسایی شده در مرحله پایلوت اقدام به اصلاح پروتکل تدوین شده خواهد شد. بدیهی است به دلیل نیاز به مشارکت مجدد اعضای تیم مطالعه و خبرگانی از رشته های مرتبط به منظور بازبینی و اصلاح پروتکل پیش بینی می شود اجرای این مرحله حدود سه ماه به طول بیانجامد و ماحصل آن پروتکل نهایی خواهد بود.
فاز اول:
این فاز دارای سه گام خواهد بود و برای حصول اهداف اول و دوم (طراحی پرسشنامه ارزیابی وضعیت محله ها از نظر سالمند دوستی، طراحی پرسشنامه ارزیابی وضعیت سلامت سالمندان) انجام خواهد شد. گامهای این فاز به شرح ذیل می باشند:
گام اول:
ابتدا اقدام به بررسی متون علمی در پایگاههای داده ای داخلی و خارجی شامل PubMed, Springer, Web of sciences, Science Direct, Scopus و پایگاه Google scholar خواهد شد تا ابزارها و پرسشنامه های موجود در زمینه موضوع مطالعه شناسایی شوند. پس از جمع بندی مطالعات، اقدام به تهیه دو پیش نویس پرسشنامه (پرسشنامه نظرخواهی از سالمندان جهت ارزیابی وضعیت محله های دوستدار سالمند و پرسشنامه ارزیابی وضعیت سلامت سالمندان) خواهد شد.
گام دوم:
در این گام نظرخواهی از خبرگان برای بررسی ابعاد و محتوای پیش نویس پرسشنامه ها تهیه شده انجام خواهد شد. از تکنیک دلفی برای امتیازدهی و جمع بندی پرسشنامه ها استفاده خواهد شد. برای این منظور پیش نویس ها تا سه دور برای خبرگان ارسال خواهد شد تا بیشترین میزان توافق بر روی محتوای پرسشنامه ها برسیم.
گام سوم:
در این گام بررسی پایایی و روایی دو پرسشنامه انجام خواهد شد. بر این اساس ابتدا روایی محتوای ابزار با نظر سنجی از متخصصان حوزه سلامت سالمندان و حوزه شهری ارزیابی خواهد شد. پایایی ابزار نیز بر اساس آزمون test – retest استفاده خواهد شد.
فاز دوم
این فاز برای حصول هدف سوم یعنی "تعیین روشهای مناسب برای انتخاب محله ها، نمونه گیری سالمندان و انتخاب حجم نمونه" انجام خواهد شد و دارای سه گام می باشد:
گام اول:
ابتدا اقدام به تهیه آمار و داده های مربوط به تعداد سالمندان در هریک از مناطق و محله ها (در صورت امکان) به تفکیک سن و جنسیت از مرکز آمار ایران و همچنین معاونت بهداشت دانشگاههای علوم پزشکی مستقر در شهر تهران خواهد شد.
گام دوم:
اقدام به مرور مطالعات و پروتکل های مشابه در پایگاههای داده ای ملی و بین المللی خواهد شد تا اطلاعاتی از شیوه های نمونه گیری مناسب موجود به دست آید.
گام سوم:
پس از یافتن شیوه های موجود در مطالعات مشابه خارجی و داخلی؛ اقدام به تشکیل جلسه ای با حضور اعضای تیم پژوهش و بویژه همکاران آماری و ایپدمیولوژیست خواهد شد تا مناسبترین شیوه انتخاب شود.
فاز سوم
این فاز به منظور حصول هدف چهارم یعنی "تعیین شیوه های بهینه جمع آوری داده ها از جامعه مورد مطالعه" انجام خواهد شد. گامهای این فاز به شرح ذیل می باشند:
گام اول:
در این گام شیوه تامین نیروی انسانی لازم برای تکمیل پرسشنامه ها با هم اندیشی اعضای تیم و همچنین مرور شیوه های مناسب بکار گرفته شده در پروژه های مشابه تعیین خواهد شد.
گام دوم:
در این گام لازم است در خصوص چگونگی آموزش تکمیل پرسشنامه ها تصمیم گیری شود. بدیهی است میزان بودجه موجود در انتخاب شیوه آموزش موثر خواهد بود. دو سناریو با توجه به بودجه موجود عبارتند از: الف) آموزش حضوری و ب) آموزش آنلاین
گام سوم:
در این گام در خصوص نحوه مراجعه به محله ها برای تکمیل پرسشنامه ها تصمیم گرفته خواهد شد. برای این منظور دو سناریوی احتمالی عبارتند از:
سناریوی اول: مراجعه به مکان های حضور سالمندان در محله ها شامل مساجد، پارک ها، داروخانه ها، درمانگاهها، سرای محله ها، فروشگاههای محلی و منازل
سناریوی دوم: برگزاری رویداد اجتماعی-فرهنگی در محله با همکاری شهرداری
فاز چهارم
این فاز برای حصول هدف پنجم یعنی شیوه مناسب مدیریت داده ها (چگونگی ثبت داده ها، ذخیره سازی، پاکسازی داده ها) انجام خواهد شد.خواهد شد که تا حد ممکن با استفاده از شیوه هایی نظیر آموزش جامع کاربران و کنترل کیفی و ورود داده ها به صورت الکترونیکی از حجم خطاها کاسته شود.
فاز پنجم
این فاز به منظور حصول هدف ششم یعنی تعیین نحوه تحلیل داده های سالمندان و محله ها با رویکردی نابرابری های سلامت انجام خواهد شد. در این فاز پس از مشورت با متخصصان آماری و اپیدمیولوژی در خصوص مناسب ترین روش تحلیل داده ها تصمیم گیری خواهد شد.
فاز ششم
در این فاز با توجه به تمامی فازها و گام های طی شده و مستندات ثبت شده اقدام به تدوین پروتکل خواهد شد. بدیهی است پس از تدوین و ارسال پیش نویس اولیه پروتکل برای تمامی اعضای تیم مطالعه؛ اقدام به تشکیل دو تا سه جلسه جهت رفع نمودن نواقص و تکمیل و نهایی سازی پروتکل خواهد شد.
فاز هفتم
در این فاز به اجرای پروتکل طراحی شده در یکی از محله های تهران اقدام خواهیم نمود تا قابلیت اجرای آن مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور ابتدا بطور تصادفی اقدام به انتخاب یکی از محله ها خواهد شد. سپس بر اساس آمار سالمندان ملحه مورد نظر؛ اقدام به تعیین حجم نمونه می گردد. با توجه به اینکه تعداد سالمندان در تهران ۱۳۲۰۰۰۰ نفر می باشد و تعداد محله های شهر برابر با ۳۷۶ محله است لذا بطور میانگین در یک محله حدود ۳۴۰۰ نفر سالمند خواهیم داشت که بر اساس فرمول کوکران؛ حجم نمونه برای اجرای پایلوت طرح ۳۴۸ نفر خواهد؛ پس از تعیین حجم نمونه و نحوه گرآوری داده ها؛ دو پرسشنامه طراحی شده از طریق مراجعه به محله مورد نظر تکمیل خواهد شد.
فاز هشتم
در این فاز بر اساس نقایص شناسایی شده در مرحله پایلوت اقدام به اصلاح پروتکل تدوین شده خواهد شد. بدیهی است به دلیل نیاز به مشارکت مجدد اعضای تیم مطالعه و خبرگانی از رشته های مرتبط به منظور بازبینی و اصلاح پروتکل پیش بینی می شود اجرای این مرحله حدود سه ماه به طول بیانجامد و ماحصل آن پروتکل نهایی خواهد بود.
ارسال نظر