یکی از مهمترین علل عدم کیفیت و کارایی خدمات بهداشتی و درمانی ارائه/ استفاده بیش از اندازه ^[1] از خدمات و دارو می­باشد. ارائه خدمات بهداشتی و درمانی که توجیه پزشکی نداشته، اثر درمانی خاصی بر بیمار ندارد وحتی ممکن است ایجاد خطر هم برای بیمار  نماید. تنها حدود 15 درصد مداخلات بالینی از نظر علمی ثابت شده است که مزایای آن­ها بیشتر از زیان­ های آن­هاست.

در خصوص استفاده بیش از اندازه از دارو/ خدمات، شواهد و مدارکی قوی در مورد استفاده بیش از حد از چندین خدمات پزشکی خاص در بسیاری از کشورها وجود دارد که نشان می­دهد استفاده بیش از حد در سراسر جهان رایج است و همه نظام ­های سلامت به نوعی از  مسئله­ی استفاده/ ارائه بیش از حد خدمات رنج می­برند. به عنوان مثال در کشور ما بخش قابل توجهی از هزینه های سلامت مربوط به داروهایی می باشد که مبتنی بر نیاز نیست و می تواند به صورت کارآمدتری هزینه شود. با این وجود، به دلیل عدم توان سازمانهای بیمه گر برای پوشش مناسب داروهای موجود، سهم بیماران از پرداخت هزینه های دارویی نیز به طور قابل ملاحظه ای افزایش  یافته است. در ایران مساله تجویز و مصرف دارو همچنان یکی از مشکلات بزرگ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده است. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، کشور ایران به لحاظ مصرف دارو جزء بیست کشور برتر دنیا است و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد. 20% کل داروهای مصرفی در ایران بصورت خود سرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می شوند و سالانه بیش از 10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش می گردد.

 استفاده بیش از حد یک مسئله اساسی است که دستیابی به پوشش همگانی سلامت^[2] (UHC) را به تأخیر می­اندازد. به نظر می­رسد که تأکید بر آموزش در این زمینه برای پزشکان، بیماران و کلیه افراد جامعه ضروری است. بدون شک، هر سیستم سلامت می­تواند با نظارت بر زیرساخت های موجود، برنامه­های مناسبی را طراحی کند و استفاده بیش از حد و سوء استفاده از خدمات را به مراقبت صحیح و مناسب تبدیل کند. برای این منظور بهتر است که ابتدا سیستم سلامت موارد مصرف بیش از حد و سوء استفاده را شناسایی کرده ( شکل 1) و سپس برنامه­ های مناسب را برای تغییر آن­ها طراحی کند. استفاده بیش از حد خدمات می­تواند به بیماران و سیستم­های سلامت آسیب رساند، بنابراین، پزشکان، سیاست­مداران و سیاست­گذاران باید استفاده بیش از حد را درک کرده و برای کاهش آن اقدام کنند. خلاصه سیاستی حاضر در همین جهت و با هدف بررسی علل ریشه ­ای ارائه/ استفاده بیش از حد از خدمات سلامت/ دارو و ارائه گزینه های سیاستی برون رفت از این چالش تدوین شده است.

شکل 1؛ علل ریشه­ای  مصرف بیش از اندازه خدمات/ دارو

اقدامات و راهکارهای اساسی برای کنترل مصرف بیش از اندازه خدمات/دارو باید دو محور کلی عرضه و تقاضای خدمات سلامت را شامل شود. بر اساس مطالعات و تحلیل های انجام شده، الزامی نمودن اجرای گایدلاین های بالینی و نظارت بر آنها و همچنین انجام ارزیابی فناوری سلامت برای کلیه تجهیزات، داروها و مداخلاتی که به نظام سلامت معرفی می شوند و یا تصمیم بر ورود آنها به بسته بیمه پایه سلامت می باشد، مهمترین گزینه های سیاستی در محور عرضه خدمات سلامت می باشد. گزینه های سیاستی کنترل مصرف خدمات/ دارو در محور تقاضا برای دریافت خدمات نیز عبارت است از آموزش به بیماران و عموم مردم در جهت افزایش آگاهی عمومی در خصوص مصرف خدمات/ دارو و تغییر نگرش در استفاده از خدمات تحت پوشش بیمه برای جلوگیری از مخاطره اخلاقی می باشد. همچنین تقاضای مصرف کنندگان خدمات سلامت را می توان با ارائه مشاوره های کم هزینه در جهت کوتاه نمودن فرآیند تشخیص تا درمان بیماری ها به میزان بسیار زیادی کاهش داد.